Een kenmerk van georganiseerde misdaad is dat enorme illegale winsten worden gegenereerd die vervolgens moeten worden weggesluisd uit het zicht van de overheid. Criminele geldstromen vormen daarbij de levensader van deze ondermijnende netwerken, maar tegelijkertijd ook een achilleshiel. Door het volgen van de geldsporen kunnen opsporingsdiensten de infrastructuur van criminelen blootleggen en aantasten.
Het effectief opsporen en afpakken van deze criminele vermogens is cruciaal om de ondermijnende invloed van georganiseerde misdaad te bestrijden. Recente ontwikkelingen tonen aan dat digitalisering en cryptogebruik nieuwe dimensies geven aan criminele geldstromen. Zo haalde een opsporingsteam in september 2024 een grote illegale cryptovaluta-wisseldienst uit de lucht en legde daarbij beslag op vele miljoenen euro’s aan cryptovaluta.
Door witwastransacties wordt illegaal crimineel geld witgewassen dat wil zeggen, de criminele herkomst wordt versluierd en het geld wordt geïntegreerd in het legale economisch systeem via investeringen in onroerend goed, ondernemingen of luxe goederen. Criminelen wenden alle mogelijke middelen aan om hun winsten veilig te stellen en wit te wassen.
Financiële cybercrime floreert in tijdperk van digitaal geld
Cybercrime met een financieel motief is groeiend. Voorbeelden zijn phishing, hacking, ransomware en (crypto) fraude. De praktijk laat zien dat de traditionele georganiseerde misdaadgroepen steeds vaker gebruik maken van digitale betalingsmiddelen, met name cryptovaluta, om hun geld weg te sluizen of wit te wassen.
Cryptotransacties bieden criminelen enkele voordelen boven klassieke banktransacties. Zo zijn cryptovaluta transfers pseudo anoniem en decentraal, er is geen centrale bank of toezichthouder die alle transacties kan monitoren, en gebruikers kunnen tot op zekere hoogte hun identiteit afschermen. Criminelen kunnen hierdoor buiten het formele bankensysteem grote sommen geld overmaken, met potentieel een lager risico om op te vallen voor autoriteiten of voor financiële instellingen die ongebruikelijke transacties moeten rapporteren. Daarnaast kan geld via crypto binnen enkele minuten naar de andere kant van de wereld worden verstuurd, zonder tussenkomst van traditionele financiële poortwachters. Dit maakt cryptovaluta aantrekkelijk voor witwaspraktijken, belastingontduiking en het omzeilen van sancties en vormen van illegale financiering.
Het gebruik van cryptovaluta door criminelen kent ook beperkingen en risico’s. De waarde van veel cryptomunten is volatiel, wat onzekerheid geeft. Daarnaast accepteren niet alle leveranciers crypto, zodat criminelen uiteindelijk vaak terug moeten wisselen naar contant geld of banktegoeden. Daarnaast laten cryptotransacties onuitwisbare sporen na op de blockchain. Hoewel deze sporen anoniem zijn qua adressen, kunnen gespecialiseerde opsporingsteams met blockchain-analyse transactienetwerken in kaart brengen en bijvoorbeeld gestolen cryptogeld volgen.
Wat is een blockchain?
Blockchain is een digitale manier om informatie veilig op te slaan en te delen. De gegevens worden bewaard in blokken die als een ketting aan elkaar vastzitten. Een ‘block’ is een pakketje met gegevens, bijvoorbeeld over een transactie. Een ‘chain’ is de volgorde waarin deze blokken aan elkaar gekoppeld zijn, zoals een ketting. Elk nieuw blok bevat een soort vingerafdruk (hash genoemd) van het vorige blok. Hierdoor zijn de blokken stevig met elkaar verbonden.
Elke keer als er nieuwe informatie wordt toegevoegd, zoals een betaling of een contract, komt er een nieuw blok bij. Deze blokken kunnen niet zomaar worden aangepast, waardoor fraude bijna onmogelijk is. Iedereen in het netwerk kan zien wat er gebeurt, maar niemand kan stiekem iets veranderen.
Praktijkvoorbeelden van criminele geldstromen
Voorbeeld 1:
Een van de recente fenomenen is het opduiken van malafide cryptovaluta-wisseldiensten. Dit zijn online platforms waar men cryptomunten kan omwisselen zonder naleving van regelgeving. Zulke diensten, vaak zonder registratie of vergunning, richten zich bewust op klanten die anoniem willen blijven. Sommige cryptowisseldiensten helpen criminelen bij het witwassen van uit misdaad verkregen cryptovaluta (FIOD-jaarverslag, 2024). Deze illegale exchanges maken veelal gebruik van servers op de hoogwaardige digitale infrastructuur van Nederland en bieden expliciet de mogelijkheid om de herkomst van crypto’s onherleidbaar te maken. In september 2024 heeft de FIOD in samenwerking met het Team High Tech Crime (THTC) van de politie een grootschalige actiedag gehouden tegen zo’n dienst (intern bekend onder de naam “Cryptex”). In deze actie, die zowel in Nederland als in het buitenland plaatsvond, werden bij diverse datacenters de servers van de wisseldienst in beslag genomen.
Voorbeeld 2:
Een andere zaak betreft ‘Tornado Cash’, een zogeheten ‘crypto mixer’ of wasmachine voor cryptovaluta. Tornado Cash is een gedecentraliseerde softwaretool die het mogelijk maakt om cryptogeld anoniem te maken door het transactiespoor op de blockchain te verbreken. Gebruikers storten crypto in een gemeenschappelijke pool (verzamelrekening) en van daaruit kunnen opnames plaatsvinden naar nieuwe adressen. Zo is er geen direct verband meer zichtbaar tussen de ingezonden en ontvangen valuta. Criminelen maakten op grote schaal gebruik van Tornado Cash om gestolen cryptovaluta en andere illegale opbrengsten wit te wassen. In augustus 2022 werd in Nederland een 31-jarige programmeur aangehouden die Tornado Cash mede had ontwikkeld en beheerd. Deze persoon werd veroordeeld wegens het medeplegen van witwassen van zeer grote hoeveelheden cryptovaluta. Daarmee maakte de rechtbank duidelijk dat ook het faciliteren van witwassen via een technologisch platform strafbaar is. In het vonnis wordt uitvoerig gemotiveerd waarom Tornado Cash als dienst onder de witwasbepalingen valt, door de opzet van het systeem werd immers bewust verhuld wat de oorspronkelijke herkomst van de cryptovaluta was, wie de feitelijke beschikkingsmacht erover had en waar de virtuele coins naartoe gingen. De ontwikkelaar voerde aan dat hij enkel een legitiem privacyproduct wilde aanbieden en dat misbruik door gebruikers niet zijn verantwoordelijkheid zou zijn, maar de rechtbank verwierp dit verweer.
Voorbeeld 3:
Niet alle criminele geldstromen verlopen via high-tech constructies, vaak wordt ook de gewone financiële infrastructuur misbruikt en worden er katvangers of geldezels ingezet om de herkomst te verhullen. Zo hield de FIOD in 2024 een groep jonge verdachten aan wegens betrokkenheid bij witwassen. Zij bleken hun bankrekeningen ter beschikking te hebben gesteld om geld door te sluizen, tegen een vergoeding fungeerden ze als geldezel. Deze transacties hingen samen met de illegale handel in merkvervalste kleding, via Instagram werden nepkledingstukken verkocht. Het geld kwam terecht op de rekeningen van de geldezels. Vanuit daar werd het geld verder gedistribueerd. In deze zaak traden klassieke witwastechnieken aan het licht: het opsplitsen van bedragen, het gebruik van rekeningen van derden, en het combineren van illegale inkomsten met ogenschijnlijk legale handelsactiviteiten (de verkoop van goederen) om zo de illegale herkomst te verbergen.
Bestrijding van criminele geldstromen
De bestrijding van criminele geldstromen vereist moderne opsporingsmethoden en intensieve samenwerking over de landsgrenzen heen. De FIOD heeft een Financial Advanced Cyber Team (FACT) dat zich toelegt op geavanceerde financiële cybercrime-onderzoeken, waaronder complexe crypto-speurwerken. Dit team verzorgt ook voorlichting en opleidingen voor FIOD-rechercheurs, toezichthouders en buitenlandse partners, om kennis breed te delen en de aanpak van cybercrime up-to-date te houden. Criminelen gebruiken voortdurend nieuwe methoden om hun winsten uit het zicht te houden, van cryptomixers en ondergrondse wisselkantoren tot klassieke geldezels en schijnconstructies in de bovenwereld. Tegelijkertijd evolueren opsporingsdiensten mee, zij investeren in digitale opsporingstechnieken (zoals blockchain-analyse en AI-gestuurde data-analyse), bouwen gespecialiseerde teams op en werken grensoverschrijdend samen om de financiële netwerken van de misdaad op te sporen.
Bronnen: Om.nl, Rechtspraak.nl, Jaarverslag FIOD 2024
Meer weten over georganiseerde ondermijnende criminaliteit?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang inhoudelijke kennisberichten over ondermijning. Of bestel het Basisboek Ondermijning.
De inhoud van dit kennisartikel, evenals eventuele bijbehorende uitingen, zijn auteursrechtelijk beschermd op grond van de Auteurswet. Het auteursrecht berust bij de auteur. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming is het niet toegestaan dit werk, geheel of gedeeltelijk, te verveelvoudigen of openbaar te maken, in welke vorm dan ook. Bewijs van eerste vastlegging is gedeponeerd via de Merkplaats te Amsterdam. Voor gebruiksverzoeken kun je contact opnemen via jeroen@goudtrainingen.nl.