3 september 2025, 20:02
In Nederland is de huisdierenzorg de afgelopen jaren sterk gecommercialiseerd. Grote investeringsketens, vaak met buitenlands kapitaal, hebben tientallen traditionele dierenartspraktijken opgekocht. Waar vroeger de dorpsdierenarts persoonlijk en onafhankelijk opereerde, domineren nu commerciële ketens met een focus op omzetgroei. Dit heeft geleid tot fors gestegen tarieven voor consulten en behandelingen. Een onderzoek van Ecorys bevestigt dat de prijzen in de veterinaire zorg de afgelopen decennia sneller zijn gestegen dan de inflatie, met ketenpraktijken als uitschieters.
Sturen commerciële ketens hun medewerkers actief op extra omzet? Er zijn meldingen dat dierenartsen bij ketens worden aangespoord tot onnodige behandelingen, bijvoorbeeld standaard twee röntgenfoto’s maken waar één volstaat, of duurdere merkmedicatie voorschrijven in plaats van generieke middelen. Zulke praktijken druisen in tegen de veterinaire beroepsethiek en de Code voor de Dierenarts.
De band tussen mens en huisdier is intens. Veel eigenaren beschouwen hun dier als een kind en zijn bereid bijna elk bedrag neer te tellen voor diens welzijn. Deze emotionele betrokkenheid wordt een verdienmodel wanneer aanbieders inspelen op de angst en liefde van baasjes. Zo klagen consumenten dat ze geconfronteerd worden met ondoorzichtige kostenposten en overdiagnostiek: “Het gaat niet meer om de zorg voor het dier, maar om welke onderzoeken ze kunnen toevoegen om nog meer geld uit de zak te kloppen.”
Hoe zit het met de kwetsbaarheden in de veterinaire sector die criminelen mogelijk uitbuiten? Wie houdt toezicht op deze sector en is dat toezicht bestand tegen ondermijnende invloeden?
Ontbreken van regulering
In tegenstelling tot de humane gezondheidszorg kent de veterinaire sector in Nederland een relatief vrije markt. Dierenartsen mogen hun tarieven zelf vaststellen, zonder een centrale autoriteit zoals de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) die prijzen begrenst. Dit betekent dat er geen specifieke zorgautoriteit is die actief op kwaliteit of prijs in dierenklinieken toeziet. Het ontbreken van dergelijke regulering heeft tot politieke vragen geleid, maar tot ingrijpen is het vooralsnog niet gekomen.
Primair valt de veterinaire zorg onder het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) is belast met toezicht op diverse aspecten van dierenwelzijn en diergezondheid. Zo controleert de NVWA of dierenartsen en veehouders de regels rond diergeneesmiddelen naleven, bijvoorbeeld het correct voorschrijven en registreren van antibiotica en andere medicatie, mede om volksgezondheidsrisico’s (zoals resistente bacteriën) te beheersen. Daarnaast ziet de NVWA toe op naleving van de Wet dieren en onderliggende besluiten, die regels bevat voor onder meer huisvesting van dieren, identificatie en registratie (chip- en paspoortplicht) en het verrichten van ingrepen bij dieren. Bij overtredingen kan de NVWA bestuursrechtelijk optreden met waarschuwingen, boetes of – in ernstige gevallen – bedrijfssluitingen.
Relevante toezichthouders in de dierenzorg
De Landelijke Inspectiedienst Dierenbescherming (LID) controleert, vaak in samenwerking met politie (Dierenpolitie) en gemeenten, op grond van de Wet dieren situaties van dierenleed bij houders van huis- en hobbydieren. Deze inspectiedienst treedt op bij verwaarlozing, mishandeling of illegale praktijken zoals hondengevechten.
De Autoriteit Consument & Markt (ACM) kijkt toe op mededinging in alle sectoren. In de veterinaire sector was de marktconcentratie tot voor kort beperkt, maar door de opkomst van enkele grote ketens is de ACM nu alerter op mogelijke monopolie- of kartelvorming. De politiek heeft middels een motie verzocht de ACM extra bevoegdheden te geven om overnames in de dierenzorg te toetsen, ook als deze onder de normale omzetdrempels blijven. Het kabinet heeft aangegeven dit te overwegen, zodat lokale machtsposities van ketens voorkomen kunnen worden.
Voor specifieke onderdelen van een dierenkliniek kunnen andere toezichthouders relevant zijn. Zo vallen röntgenapparaten en opslag van radioactief materiaal (voor bijvoorbeeld CT-scans of radiotherapie bij dieren) onder het toezicht van de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS). Ook milieu-inspecties kunnen langskomen voor controle op de afvoer van veterinaire afvalstoffen (naalden, medicijnresten) en voor vergunningen als de kliniek bijvoorbeeld een eigen dierencrematorium exploiteert.
Zorgcriminaliteit in de dierenzorg ook na de dood?
Bepaalde ketens hebben crematoria in bezit, wat de zorgketen verder integreert. Dit vergt aparte milieuvergunningen en controles door de gemeente of Omgevingsdiensten. Er is in Nederland een Bibob-toets opgelegd bij een vergunningsaanvraag van een dierencrematorium.
Complexiteit ontstaat doordat wetgeving en toezicht verdeeld zijn over verschillende instanties met elk hun eigen focus. Zo kan een malafide hondenhandelaar tegelijk wetsovertredingen plegen op het gebied van dierenwelzijn (te jong weghalen bij de moeder, wat verboden is), dierengezondheid (ontduiken van verplichte rabiësvaccinatie), handelsvoorschriften (illegale import) en belasting (inkomsten niet opgeven, witwassen). Deze delicten vallen onder respectievelijk NVWA/LID, NVWA, Douane/NVWA en FIOD. Het is een uitdaging om al deze lijnen bij elkaar te brengen. Juist door die verdeeldheid kunnen criminelen zich in het criminele speelveld begeven.
Huisdiereigenaren vormen een kwetsbare doelgroep in de context van dierenzorg. Veel mensen beschouwen hun hond, kat of ander huisdier als volwaardig gezinslid, wat hen bereid maakt grote financiële offers te brengen voor het welzijn van het dier. Deze emotionele kwetsbaarheid kan door malafide partijen worden uitgebuit, zowel door legale commerciële overdrijvingen als door illegale praktijken.
Vanuit de legale hoek zien we dat nieuwe commerciële ketens bewust inspelen op de bereidheid van eigenaren om alles te doen voor hun dier. Dit uit zich in agressieve upselling van zorgproducten: eigenaren krijgen dure zorgplannen en preventiepakketten aangesmeerd (maandabonnementen voor behandelingen die wellicht niet nodig zijn), onder sociale druk van kliniekmedewerkers.
Aan de illegale kant kan kwetsbaarheid van eigenaren ook worden benut door criminelen. Eén voorbeeld is de illegale puppyhandel: fraudeurs spelen in op de wens van mensen om snel en betaalbaar een rashond te kopen. Via advertenties op internet worden aspirant-baasjes gelokt, vaak met prijzen iets lager dan die van erkende fokkers. Men wekt de indruk van een bonafide verkoper, compleet met vervalste papieren en zogenaamd ingeënte pups.
Witwassen houdt in dat illegaal verkregen vermogen wordt omgezet in ogenschijnlijk legale inkomsten. De dierenzorg kent niet de reputatie van klassieke witwasbranches (zoals horeca, onroerend goed of autohandel), maar ook hier zijn er voorbeelden en mogelijkheden voor criminele exploitatie. Anders dan banken of casino’s vallen dierenklinieken niet onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft); zij hoeven geen ongebruikelijke transacties te melden. Een criminele eigenaar kan dus ongezien zwart geld in de administratie mengen.
Daarnaast heeft de dierenzorgsector raakvlakken met andere criminele markten. Bijvoorbeeld de handel in verboden diergeneesmiddelen of doping. Er is internationaal een zwarte markt voor veterinaire opioïden en sedativa (zoals ketamine, dat zowel een diergeneesmiddel als partydrug is). Criminelen kunnen proberen via dierenartsenpraktijken aan deze middelen te komen of ze via schijnorders weg te sluizen.
Bronnen:
https://pointer.kro-ncrv.nl/commercie-rukt-op-in-dierenkliniek-niet-meer-te-betalen
https://nos.nl/artikel/2569254-keten-evidensia-moet-dierenklinieken-sluiten-door-uittocht-personeel
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?did=2025D02874&id=2024Z20371
Meer weten over georganiseerde ondermijnende criminaliteit?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang inhoudelijke kennisberichten over ondermijning. Of bestel het Basisboek Ondermijning.
De inhoud van dit kennisartikel, evenals eventuele bijbehorende uitingen, zijn auteursrechtelijk beschermd op grond van de Auteurswet. Het auteursrecht berust bij de auteur. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming is het niet toegestaan dit werk, geheel of gedeeltelijk, te verveelvoudigen of openbaar te maken, in welke vorm dan ook. Bewijs van eerste vastlegging is gedeponeerd via de Merkplaats te Amsterdam. Voor gebruiksverzoeken kun je contact opnemen via jeroen@goudtrainingen.nl.