12 augustus 2025, 14:32
Je komt ze bijna overal tegen: zonnepanelen zijn de afgelopen jaren explosief geplaatst. De eerste generatie zonnepanelen nadert het einde van de levensduur (gemiddeld 25-30 jaar) en sommige panelen worden eerder vervangen vanwege verminderde opbrengst of gebreken. Binnen nu en vijf jaar zijn naar schatting een half miljoen zonnepanelen in Nederland aan vervanging toe. De verwerking van gebruikte panelen lijkt niet op orde te zijn en veel panelen bevatten materialen, die een risico vormen als ze in het milieu belanden (bron: Pointer KRO-NCRV, mei 2025). Wat gebeurt er nu met deze zonnepanelen en waarom is het goed om alert te zijn op de ontwikkelingen in deze branche, met oog op de reden dat deze branche interessant kan zijn voor de georganiseerde criminaliteit? Georganiseerde criminaliteit manifesteert zich in markten waar veel geld te verdienen is, het toezicht gebrekkig is, de handhaving tekortschiet, de wetgeving complex is en het werk als ‘vuil’ of onaantrekkelijk wordt gezien. Daarnaast moet het gaan om een betrouwbare markt, waarin criminaliteit kan opgaan in het reguliere economische verkeer. Detailhandelsbedrijven, die zonnepanelen verkopen of opslaan, zijn inmiddels aangemerkt als risicobranche. Reden? Het profiel van sommige eigenaren en hun mogelijke relaties met georganiseerde criminaliteit.
Wat zit er allemaal in een afgedankt zonnepaneel?
Terug naar de zonnepalen, om te schetsen waarom deze branche interessant is voor georganiseerde criminaliteit moeten we ons eerst verdiepen in het materiaal waaruit een zonnepaneel is opgebouwd. Een kristallijn silicium-zonnepaneel is het meest gebruikte type zonnepaneel ter wereld. Een afgedankt kristallijn silicium-paneel bevat opvallend veel waardevolle materialen. Meer dan 70% van het gewicht bestaat uit goed recyclebaar glas. Daarnaast zit er ongeveer 10 tot 15% aluminium in het frame. Ook zitten er kostbare metalen in, zoals koper en zilver, die verwerkt zijn in de bedrading en verbindingen. De zonnecellen zelf bevatten zuiver silicium dat, mits goed gescheiden en gezuiverd, opnieuw gebruikt kan worden. Silicium is een grijs, hard materiaal dat in de natuur veel voorkomt. Het zit bijvoorbeeld in zand, steen en klei. Silicium is geen metaal, maar het lijkt er wel een beetje op. Het is een halfgeleider, wat betekent dat het onder bepaalde omstandigheden stroom kan geleiden. Dunne laagjes silicium zorgen ervoor dat zonlicht wordt omgezet in elektriciteit. Silicium moet wel eerst schoon en zuiver worden gemaakt, voordat het kan worden hergebruikt. Al deze materialen maken gebruikte zonnepanelen tot een belangrijke afvalstroom.
Even de materialen en het afval op een rij:
- Aluminium (2 à 3 kg per paneel): komt uit het frame en is goed te recyclen.
- Glas (ongeveer 15 kg per paneel): dit is het grootste deel van het paneel. Bij het vermalen komt het eruit als gebroken glas. Als het schoon is, kan het worden gebruikt voor nieuw glas of glaswol. Vaak wordt het nu nog gebruikt in wegenbouw, maar nieuwe technieken maken hoogwaardig hergebruik mogelijk.
- Koper (enkele tientallen grammen): zit in de bedrading en verbindingen. Het wordt apart ingezameld en goed gerecycled, omdat het veel waard is.
- Zilver (10–20 gram per paneel): zit in een dun laagje op de zonnecellen. In de huidige verwerking gaat dit meestal verloren. Er komen nieuwe technieken die het zilver via warmte of chemie kunnen terugwinnen, omdat het erg waardevol is.
- Silicium (3–5% van het paneel): zit in de zonnecellen. Nu komt het vaak terecht bij het gemalen restmateriaal.
- Kunststoffen (5–10% van het gewicht): dit zijn bijvoorbeeld lijmlagen (EVA) en de achterplaat van een zonnepaneel is van kunststof. Bij het vermalen of verbranden worden deze niet teruggewonnen.
Er zitten schadelijke stoffen in oudere panelen, zoals lood in het soldeer. Bovendien wordt het giftige metaal antimoon gebruikt in het glas. Verder bevatten veel zonnepanelen aan de achterkant kunststoffen met PFAS. Dit zijn stoffen die moeilijk afbreekbaar en schadelijk voor mens en milieu zijn. Bij verkeerde verwerking of verbranding kunnen ze vrijkomen. Daarom is het belangrijk dat deze onderdelen bij recycling goed worden gescheiden om gezondheidsrisico’s te voorkomen.
Recyclen van zonnepanelen
Het recyclen van zonnepanelen is complex. In de praktijk begint het proces met het inzamelen en transporteren van de afgedankte panelen. Het bedrijf Mirec in Eindhoven is het eerste bedrijf in Nederland die grondstoffen kan terugwinnen uit oude zonnepanelen. De verschillende lagen in een zonnepaneel, zoals glas, zonnecellen en kunststoffen zijn stevig op elkaar verlijmd, wat demontage moeilijk maakt. Mirec heeft een techniek ontwikkeld, waarbij zonnepanelen mechanisch worden fijngemaakt. Met deze methode lukt het om het glas uit de verlijmde laag te scheiden en terug te winnen. Recycling van zonnepanelen levert op dit moment nog weinig geld op. De opbrengst van teruggewonnen materialen, zoals aluminium en glas, is vaak niet genoeg om de kosten van inzameling en verwerking te betalen. Daarom is er in Nederland een verwijderingsbijdrage ingesteld. Dit geld wordt deels gespaard in een fonds om toekomstige kosten en prijsschommelingen op te vangen. De verwachting is dat recycling in de toekomst rendabeler wordt, doordat technieken verbeteren en grondstoffen zoals zilver schaarser en dus waardevoller worden.
Toezicht op recycling
In Nederland houdt Stichting OPEN toezicht op de verwijderings en afvalbeheerbijdrage voor zonnepanelen. Deze stichting is verantwoordelijk voor de wettelijke producentenverplichtingen rondom inzameling en recycling van afgedankte zonnepanelen. Zij beheert het inzamel en verwerkingsproces en registreert via het WEEE-register welke producenten en importeurs hun bijdrage correct hebben afgedragen. Daarnaast werkt Stichting OPEN samen met Stichting ZRN (Zonne-energie Recycling Nederland), die de belangen behartigt van producenten én importeurs om een gelijk en transparant speelveld te garanderen. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) houdt namens de overheid toezicht op Stichting OPEN en de naleving van de regels rond de verwijderingsbijdrage voor zonnepanelen. In mei 2024 kreeg Stichting OPEN al een waarschuwing van de ILT vanwege het niet halen van inzamel- en afvaldoelen voor elektrische apparaten, waaronder zonnepanelen. Sinds eind februari 2025 staat Stichting OPEN onder verscherpt toezicht van de ILT, die verbeterplannen evalueert en kan ingrijpen met dwangsommen als de doelen niet worden behaald (bron: ILT, april 2025).
In Nederland gelden regels voor het omgaan met afval, die zijn vastgelegd in de Wet milieubeheer en vanaf 2024 in de Omgevingswet. Deze wetten bepalen onder andere wat afval is, wanneer je een vergunning nodig hebt als afvalverwerker, en dat je afval niet zomaar mag mengen of illegaal mag weggooien. Zonnepanelen die worden afgedankt, worden juridisch gezien als afvalstof, tenzij ze nog geschikt zijn voor hergebruik. Als een zonnepaneel gevaarlijke stoffen bevat, zoals lood of bepaalde PFAS, in te hoge hoeveelheden, dan wordt het gezien als gevaarlijk afval. Voor dit soort afval gelden strenge regels voor het vervoer, de opslag en de verwerking. Omgevingsdiensten houden toezicht op bedrijven die zonnepanelen inzamelen of verwerken. Zij controleren of deze bedrijven zich houden aan de regels van de Wet milieubeheer of Omgevingswet, en of ze een geldige milieuvergunning hebben. Denk aan toezicht op veilige opslag, verwerking volgens de vergunning en het juist afvoeren van restafval. Ook treden zij op bij misstanden, zoals illegale opslag of dumping. De douane controleert goederen aan de grens, zoals in havens of bij containerterminals. Ze werkt samen met ILT als er vermoedens zijn van illegale uitvoer van e-waste, zoals kapotte zonnepanelen die als “gebruikt” worden aangemeld. De douane is vaak het eerste aanspreekpunt bij transport naar het buitenland. Er is onvoldoende zicht wat er gebeurt met de zonnepanelen die afgedankt zijn en naar het buitenland vervoerd worden.
Handvatten voor toezichthouders, handhavers of politie
Zonnepanelen worden steeds vaker vervangen of verwijderd. Dat kan op een legale manier gebeuren, maar ook onjuiste of zelfs strafbare manier. Denk aan illegale opslag, verkeerde verwerking of export naar landen waar dit niet is toegestaan. Als toezichthouder, handhaver of politiemedewerker is het belangrijk om alert te zijn.
Stap 1 – Kijk goed en noteer wat je ziet
- Wie voert de werkzaamheden uit?
- Wat gebeurt er precies?
- Waar gebeurt het?
- Wanneer vindt het plaats?
Let op signalen zoals:
- Grote hoeveelheden panelen die zonder uitleg worden verwijderd.
- Geen herkenbaar of gerenommeerd recycling- of installatiebedrijf aanwezig.
- Bedrijven en personen die ambtshalve bekend zijn als crimineel of in verband gebracht worden met criminele netwerken.
- Panelen worden snel of slordig afgevoerd. Alles behalve professioneel.
- Geen transportetiketten of merknamen op de panelen of verpakking.
- Verdacht gedrag of haast.
- Opslag van panelen op ongeschikte plekken
Twijfel je? Dan is dat genoeg reden om actie te ondernemen!
Stap 2 – Meld bij de juiste instanties
Neem contact op met:
- Omgevingsdienst: controleert vergunningen en verwerking. Meer informatie kun je vinden op: https://www.omgevingsdienst.nl/omgevingsdiensten/
- ILT (Inspectie Leefomgeving en Transport): toezicht op afvaltransport en export. Bel: 088 – 489 00 00. Op dit nummer is de ILT 24 uur per dag bereikbaar.
- Politie: 112 (bij spoed), 0900-8844 (geen spoed, wel politie)
- Douane voor Zuid-Nederland (de douaneregio’s Rotterdam Haven, Eindhoven en Breda): E-mail: landelijke.meldkamer.douane@douane.nl / Telefoon: 088 – 622 31 00
- Douane voor Noord-Nederland (de douaneregio’s Groningen, Arnhem, Schiphol Cargo, en Amsterdam): E-mail: douane.dsc.regiekamer@douane.nl / Telefoon: 088 – 158 27 80
Stap 3 – Meld ook bij je eigen organisatie
Meld altijd intern via het gemeentelijk meldpunt toezicht of ondermijning. Zo ontstaat lokaal inzicht in wie zonnepanelen verwijdert, waar dat gebeurt, en of dat legaal of illegaal gebeurt. Vermoedens van georganiseerde criminaliteit kunnen worden gemeld aan het RIEC voor verder onderzoek.
Zie je iets opvallends of verdachts? Stop en kijk goed. Jouw observatie kan het verschil maken. Door goed te registreren en te melden, voorkomen we schade aan het milieu en pakken we misstanden aan vanaf de straat!
Wil je meer weten over georganiseerde ondermijnende criminaliteit, bestel het Basisboek Ondermijning of abonneer je op de kennisberichten op de website.
Bronnen:
Het artikel is tot stand gekomen met grote zorgvuldigheid op basis van onderstaande bronnen. De auteur aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele fouten of onvolledigheden.
https://www.zelfenergieproduceren.nl
https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/2023-0442.pdf
https://mirec.nl
Nog geen oplossing voor PFAS en zware metalen in afgedankte zonnepanelen | Pointer | KRO-NCRV
https://www.ilent.nl/actueel/nieuws/2025/04/02/ilt-stelt-stichting-open-onder-verscherpt-toezicht).
Meer weten over georganiseerde ondermijnende criminaliteit?
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en ontvang inhoudelijke kennisberichten over ondermijning. Of bestel het Basisboek Ondermijning.
De inhoud van dit kennisartikel, evenals eventuele bijbehorende uitingen, zijn auteursrechtelijk beschermd op grond van de Auteurswet. Het auteursrecht berust bij de auteur. Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming is het niet toegestaan dit werk, geheel of gedeeltelijk, te verveelvoudigen of openbaar te maken, in welke vorm dan ook. Bewijs van eerste vastlegging is gedeponeerd via de Merkplaats te Amsterdam. Voor gebruiksverzoeken kun je contact opnemen via jeroen@goudtrainingen.nl.